تاثیر رشد نقدینگی بر شاخص تورم

به زعم کارشناسان یکی از دلایل پایداری نرخ تورم بالا، در اقتصاد ایران، به کسری بودجه سنگین دولت مربوط می‌شود؛ به گفته اقتصاددانان، پولی شدن کسری بودجه دولت، به معنی جبران آن از طریق سیاست‌های انبساطی پولی است که می‌تواند روند کاهنده نرخ تورم در ماه‌های اخیر را معکوس سازد. بانک مرکزی در ماه‌های اخیر نشان داده مصمم است از طریق استفاده از ابزار عملیات بازار باز، مانع پولی شدن کسری بودجه دولت شود.

نگرانی‌ها و پاسخ به نگرانی‌ها

عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی، دیروز پس از انتشار تازه‌ترین گزارش متغیرهای پولی، با درک نگرانی‌های موجود، به مقایسه میزان درصد بدهی دولت‌ها به تولید ناخالص داخلی پرداخت و اعلام کرد: دولت ظرفیت خوبی برای تامین کسری بودجه خود به وسیله اوراق بدهی با حفظ پایداری مالی دارد. به گفته او، ورود بانک مرکزی در معاملات ثانویه اوراق دولتی و اعمال سیاست‌های پولی منضبط، قطعا می‌تواند بسیار کارآمدتر از روش ناکارآمد و تورم‌زای پولی کردن کسری بودجه دولت در چند دهه گذشته باشد. این اظهارنظر نشان می‌دهد رئیس‌کل بانک مرکزی تبعات تورمی آمار موجود را جدی گرفته و برای آن برنامه دارد. روند فزاینده نرخ تورم در همه سال‌های اخیر ادامه داشته؛ به‌گونه‌ای که میزان نقدینگی از ۱۸۸۳میلیارد تومان در پایان سال گذشته با رشدی ۲۰.۲درصدی به رقم ۲۲۶۲هزار میلیارد تومان در پایان آذرماه امسال رسید که نسبت به آذرماه پارسال ۲۸.۲درصد رشد نشان می‌دهد. از کل نقدینگی ایران در پایان آذرماه امسال، ۱۸۹۹هزار میلیارد تومان آن ماهیت شبه پول و ۳۶۳هزار میلیارد تومان آن ماهیت پول را داشته و آنچه نگران‌کننده است، رشد بدهی بخش دولتی و دولت به شبکه بانکی است که رقم آن در پایان آذرماه امسال با رشدی ۲۸.۱درصدی نسبت به‌مدت مشابه پارسال به ۳۸۸هزار میلیارد تومان رسیده است. نگاهی به خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های نظام بانکی ایران نشان می‌دهد حجم پول در پایان آذرماه امسال با ۴۸.۶ درصد افزایش نسبت به آذر‌ماه سال قبل مواجه شده درحالی‌که حجم شبه پول ۲۴.۹درصد رشد کرده است.

جهت معکوس بدهی دولت و بانک‌ها

نگاهی به خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های بانک مرکزی هم نشان می‌دهد در پایان آذرماه امسال نسبت به آذرماه پارسال، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، البته در نتیجه نگه داشتن نرخ سود سپرده‌ها در سطوحی پایین‌تر از نرخ تورم، ۲۵.۶درصد کاهش یافته و از ۱۴۹.۸هزار میلیارد تومان به ۱۱۱.۴هزار میلیارد تومان رسیده؛ اما در مقابل میزان بدهی بخش دولتی و به‌ویژه دولت به بانک مرکزی روندی صعودی داشته است. میزان بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی در پایان آذرماه امسال نسبت به پارسال ۵۷.۲درصد و بدهی دولت به بانک مرکزی ۱۰۰درصد افزایش یافته که نشانه‌ پولی‌شدن کسری بودجه دولت است.

آثار پولی‌شدن کسری بودجه

کارشناسان اقتصادی همواره نسبت به خطر پولی شدن کسری بودجه دولت و استقراض مستقیم و غیرمستقیم دولت از بانک مرکزی هشدار می‌دهند؛ با این حال بانک مرکزی به تازگی با فعال‌سازی عملیات بازار باز تلاش دارد تا جلوی این خطر را بگیرد و با استفاده از ابزاری جدید، ضمن اصلاح ساختار، به بدهی‌های دولت نظم دهد و از سوی دیگر با کاهش وابستگی بانک‌ها به اضافه‌برداشت از منابع پرقدرت بانک مرکزی، جلوی رشد تورم را بگیرد. هرچند بانک مرکزی امیدوار است با عملیات بازار باز جلوی پولی شدن کسری بودجه دولت را بگیرد اما توفیق این نهاد در مسیر انتخاب شده به انضباط مالی دولت بستگی زیادی دارد.

خطر سبقت پایه پولی از نقدینگی

نمودار منتشر شده بانک مرکزی نشان می‌دهد رشد پایه پولی از رشد نقدینگی در آبان و آذرماه امسال سبقت گرفته؛ درحالی‌که از تیرماه امسال نرخ رشد نقدینگی بیشتر از نرخ رشد پایه پولی بوده و براساس آخرین برآورد بانک مرکزی نرخ رشد نقدینگی در پایان آذرماه امسال نسبت به آذرماه پارسال ۲۸.۲درصد و نرخ رشد پایه پولی هم ۲۸.۳درصدبوده و به این ترتیب حجم پایه پولی در پایان فصل پاییز امسال ۳۱۴هزار و ۲۶۰میلیارد تومان بوده است. هنوز بانک مرکزی درباره دلایل افزایش نرخ رشد پایه پولی از ۲۴درصد در مهرماه به ۲۸.۳درصد در آذرماه امسال توضیحی ارائه نداده است.

نقدینگی در غیاب تورم

عجیب اما عادی؛ از شگفتی‌های انتشار گزارش تازه بانک مرکزی که حالا دیگر برای تحلیل‌گران عادی شده، کتمان روند رشد نرخ تورم است ؛ بانک مرکزی از یک سو روند نرخ رشد نقدینگی و پایه پولی را تا پایان آذرماه به تصویر کشیده اما در مقابل نمودار نرخ تورم به آخرین نرخ تورم در آبان‌ماه پارسال محدود شده که استقلال بانک مرکزی را دست‌کم در تولید و انتشار آمارهای تخصصی نظیر رشد اقتصادی و نرخ تورم زیر سؤال برده است. مرکز آمار ایران می‌گوید: نرخ تورم سالانه ایران از ۴۲.۷درصد در شهریورماه امسال به ۳۸.۶درصد در دی‌ماه امسال کاهش یافته؛ با این حال رشد نقدینگی و پایه پولی همچنان تقویت‌کننده نرخ تورم بالا در اقتصاد ایران است.